Development?!/विकास ?!

1st groupOriginal Language of Interview: Marathi

 

Development?!

Tired of city life and badly in need of a green dose, I tagged along with my friend to the nearby town of Dahanu Road. Not expecting anything out of the journey, I was wondering about what development is and what it means. I decided to ask the kids. My friend loved the idea and we got thought provoking answers.

When I asked the young girls in Ganjad, Dahanu Road, what does development mean to them, they came up with quite introspective answers. The conversation went as follows:

“What is development according to you?” I asked.

After a lot of thought Shubhangi said, “Spreading education. Development means education will reach everyone.”

Sushmita said, “Development of the tribal areas is development of the country.”

When further probed about what the word ‘development’ stands for, Sushmita added, “Development means development of a person.”

Since the answer contained the word development, I probed further.

Sushmita and Jagruti said, “Knowing yourself is personal development.”

When asked about what personal development is, Jagruti replied saying, “Having information about yourself is knowing yourself.”

I asked, “You have information about yourselves even at this moment like your name and what you are doing, etc. How is that knowing yourself?”

To that they replied, “Knowing yourself and understanding your qualities is development.”

To a little elder school-girl, Priyanka, I asked the same question, “What is development according to you?”

She shared, “Development means progress of a country. Building better roads, improving educational standards, setting up primary health centres, building different structures, bringing different industries to the country and reducing unemployment.”

Yet another group of girls revealed that according to them, “Development means knowing yourself. It means understanding your qualities and honing them further.” When asked about how would they know about their qualities, Jagruti said, “We would have to study.” In Ruchita’s opinion, “We could play different things and find out about our qualities.” Sapna further mentioned, “To know about oneself, we would have to explore and get new experiences.”

We asked the similar question to a group of boys then.

Vijay said, “Development means newly developing a country. For that, we would need to have lot of new inventions happening and we would also have to improve the existing systems.” When asked about what aspects he would want to change, he shared, “We would have to develop the villages and would have to embrace cleanliness via waste management and water purification. We need to reduce pollution.”

Gaurav mentioned, “Development means not cutting trees.”

Saajan joined the discussion and said, “For development, we need to reduce pollution and deforestation. We need to stop killing innocent birds and animals. We need to manage waste and also ensure that the waste water from industries is purified.” He further added, “Everyone needs to educate themselves and become literate and participating in different sports would also help.”

In Kantu’s words, “Development is progress of self. Progress means developing one’s character. That means educating yourself and growing up, doing a job and improving the condition of your home. Then, we would be able to improve the condition of our village.”

Lastly, we asked a renowned Warli Artist called Mayur Vayeda about what development means to him. He shared, “For me development is our next project which is making my village a forest again. First, we need to think about the village and then we can think about the world. That’s the kind of development we need right now.”

We thank all of them for their answer.

These answers are opinions. Hence, they are neither right nor wrong.

The question remains: What does development mean to you?

____________________________________________________________________________________________

­­­­­­­­­­­­­­­

मुलाखतीची मूळ भाषाः मराठी

 

विकास ?!

रोजच्या शहरी दिनक्रमाला कंटाळून आणि निसर्गाच्या सान्निध्यात राहण्याची नितांत गरज असल्याने, मी माझ्या डहाणू रोड ला गेले. यावेळी मनात कुठलाच हेतू  नव्हता. माझ्या मनात बरेच दिवस विकास म्हणजे नेमकं काय हा प्रश्न घोळत होता. मी हा प्रश्न मुलांना विचारण्याचे ठरविले. माझ्या मैत्रिणीला ही कल्पना आवडली आणि आम्हाला चांगलीच विचारप्रवर्तक उत्तरं मिळाली.

जेव्हा मी गंजाड गावातील एका शाळेतील दोन मुलींना त्यांच्या दृष्टीने विकास म्हणजे काय असं विचारलं तेव्हा त्यांनी फार अंतर्मुख करणारी उत्तरं दिली. आमचं संभाषण काहीसं असं होतं:

“तुझ्या दृष्टीने विकास म्हणजे काय?” मी विचारले.

भरपूर विचार केल्यानंतर शुभांगी म्हणाली, “शिक्षणाचा प्रसार करणे. विकास झाला कि शिक्षण सर्वांपर्यंत पोहोचेल. ”

सुष्मिता म्हणाली, देशाचा विकास आदिवासी भागाच्या विकासावर अवलंबून आहे.

पण ‘विकास’ म्हणजे नक्की काय असं पुढे विचारल्यावर सुष्मिता पुढे, “विकास म्हणजे व्यक्तीचा विकास.”

या व्याख्येमध्येही ‘विकास’ हा शब्द असल्याने मी पुन्हा विकासाचा अर्थ सांगण्याविषयी विचारलं.

सुष्मिता आणि जागृती म्हणाल्या, “स्वतःबद्दल ज्ञान होणे म्हणजे वैयक्तिक विकास आहे.”

वैयक्तिक विकास म्हणजे काय असे विचारले असता, जागृतीने उत्तर दिले, “स्वतःबद्दलची माहिती मिळविणे म्हणजे स्वत:बद्दल ज्ञान होणे .”

मी विचारले, “आपलयाला या क्षणीसुद्धा आपल्याबद्दल माहिती आहे म्हणजे आपलं नाव आणि आपण काय करतो वगैरे. ह्याचा अर्थ स्वत:ला जाणून घेणे कसा काय?”

त्या म्हणाले, “स्वतःला जाणून घेणे म्हणजे स्वतःचे गुण समजून घेणे आणि हाच विकास आहे.”

थोड्या मोठ्या इयत्तेतील प्रियांका नावाच्या मुलीला मी तोच प्रश्न विचारला , “तुझ्यामते विकास म्हणजे काय?”

ती म्हणाली, “विकास म्हणजे देशाची प्रगती, चांगले रस्ते तयार करणे, शैक्षणिक दर्जा सुधारणे, प्राथमिक आरोग्य केंद्रे स्थापन करणे, विविध इमारतींची उभारणी करणे, विविध उद्योगांना देशात आणणे आणि बेरोजगारी कमी करणे.”

मुलींच्या आणखी एका गटाने हे स्पष्ट केले की, “विकास म्हणजे स्वत:ला जाणून घेणे. याचा अर्थ असा कि स्वतःच्या गुणांचे आकलन करणे आणि त्यांत सुधारणा करणे आणि त्यांचा वापर करणे.” जेव्हा मी त्यांना विचारले की त्यांच्या गुणांबद्दल त्यांना कसं कळेल, तेव्हा जागृती म्हणाली, “आम्हाला अभ्यास करावा लागेल.” रुचिताच्या मतानुसार, “आम्ही वेगवेगळ्या खेळांमधून आपल्या गुणांबद्दल जाणून घेऊ शकू.” सपना पुढे म्हणाली, “स्वतःबद्दल माहिती करून घेण्यासाठी आम्हाला नवनवीन अनुभव घ्यावे लागतील.”

आम्ही अशाच प्रकारचे प्रश्न मुलांच्या एका गटाला विचारले.

विजय म्हणाला, “विकास म्हणजे नवीन प्रकारे देश विकसित करणे. त्याकरिता, आम्हाला अनेक नवीन शोध लावण्याची गरज आहे आणि आम्हाला सध्या असलेल्या व्यवस्थांमध्ये सुधारणा देखील करावी लागेल. ” मी त्यांनी विचारले कि विकास होण्यासाठी कोणते बदल करावे लागतील, तेव्हा त्यांनी सांगितले की, ” गावांचा विकास व्हायला हवा. घनकचरा व्यवस्थापन आणि पाणी शुध्दीकरण याद्वारे स्वच्छता अंगिकारली पाहिजे. प्रदूषणही कमी करणे आवश्यक आहे. ”

गौरव म्हणाला, “विकास म्हणजे वृक्षतोड थांबवणे.”

साजन चर्चेत सहभागी होत म्हणाला, “विकासासाठी प्रदूषण आणि जंगलतोड कमी करणे आवश्यक आहे. निष्पाप पक्षी आणि प्राणी मारणे थांबवणे आवश्यक आहे. विकासासाठी घनकचरा व्यवस्थापन आणि कारखान्यातील सांडपाण्याचे शुद्दीकरणही गरजेचे आहे. ” तो पुढे म्हणाला,” प्रत्येकाने स्वत: शिक्षण घेऊन साक्षर व्हायला हवे आणि विविध क्रीडा स्पर्धांमध्ये सहभाग घेणे देखील विकासासाठी आवश्यक आहे.”

कांतूच्या शब्दात, “विकास म्हणजे आत्म-प्रगती. प्रगती म्हणजे स्वतःचे चारित्र्य घडवणे करणे. याचा अर्थ शिक्षण घेणे आणि मोठे होणे, नोकरी करणे आणि आपल्या घराची स्थिती सुधारणे असा आहे. मगच आपण आपल्या गावाची स्थिती सुधारण्यास सक्षम होऊ.”

अखेरीस, आम्ही प्रसिद्ध वारली कलाकार मयूर वायेदा यांना विचारले कि त्यांच्यामते विकास म्हणजे काय. ते म्हणाले, “माझ्या विकासासाठी आमचा पुढील प्रकल्प आहे ज्यामुळे माझे गाव पुन्हा एक जंगल बनेल. प्रथम, गावाचा विचार आणि नंतर हळूहळू जगाबद्दल विचार करणेच योग्य आहे. आत्ता अशाच प्रकारच्या विकासाची गरज आहे.

आम्ही या विविध उत्तरांसाठी सर्वांचे आभारी आहोत.

ही उत्तरे मते आहेत. म्हणून ती चूक किव्वा बरोबर नाहीत.

पण प्रश्न उरतोच: तुमच्या दृष्टीने विकास म्हणजे काय?

____________________________________________________________________________________________

भेंटवार्ता की मूल भाषा: मराठी

 

विकास ?!

रोजमर्रा की शहरी जिंदगी से ऊबकर और प्रकृति के साथ वक़्त बिताने की बहुत जरुरत होने के कारन मैं मेरी दोस्त के साथ पास ही के दहानू रोड चल दी। इस बार मैंने कुछ पहलेसे तय नहीं किया था। बहुत दिनों से मन मैं ये विकास का मतलब आखिर क्या हैं ये सवाल अपनी जगह बनाए था। मैंने सोचा क्यूँ न बच्चों से ही पूछ लूँ। मेरी दोस्त को भी ये ख्याल बेहद पसंद आया और हमें कुछ गज़ब के जवाब मिले।

जब मैंने गंजड, दहनु रोड, छोटी लड़कियों से पूछा कि उनके लिए विकास का क्या मतलब है, तो उन्होंने काफी गहरे उत्तर दिए। हमरी बातचीत कुछ इस प्रकार हुई:

“आप के अनुसार विकास क्या है?” मैंने पूछा।

बहुत सोचने के बाद शुभांगी ने कहा, “शिक्षा का प्रसार करना। विकास का मतलब शिक्षा का हर किसी तक पहुंचना।”

सुष्मिता ने कहा, “आदिवासी क्षेत्रों का विकास देश का विकास है।”

जब ‘विकास’ शब्द के बारे में मैंने और बताने को कहा, तो सुष्मिता ने कहा, “विकास का अर्थ व्यक्ति का विकास है।”

चूंकि जवाब में ‘विकास’ शब्द था, मैंने फिर उसका मतलब पूछा।

सुष्मिता और जागृति ने कहा, “खुद को जानना व्यक्तिगत विकास है।”

व्यक्तिगत विकास क्या है, इस बारे में मैंने पूछा, तो जागृति ने उत्तर दिया, “खुद के बारे में जानकारी रखने से आप खुद को जान सकते हैं।”

मैंने पूछा, “आपके पास इस समय भी खुदके बारेमें जानकारी है जैसे की अपना नाम और आप क्या कर रहे हैं, आदि। तो यह अपने आप को जानना कैसे हुआ?”

इसके लिए उन्होंने उत्तर दिया, “खुद को जानना और अपने गुणों को समझना विकास है।”

थोड़ी बड़ी कक्षा वाली लड़की प्रियंका को मैंने वही सवाल पूछा, “आप के अनुसार विकास क्या है?”

उन्होंने साझा किया, “विकास का मतलब एक देश की प्रगति है। बेहतर सड़कों का निर्माण, शिक्षा के स्तर में सुधार, प्राथमिक स्वास्थ्य केंद्रों की स्थापना, विभिन्न इमारतों का निर्माण, विभिन्न उद्योगों को देश में लाना और बेरोजगारी को कम करना।”

लड़कियों के एक समूह ने बताया कि उनके अनुसार, “विकास का मतलब है अपने आप को जानना। इसका अर्थ है अपने गुणों को समझना और उन्हें और सहेजकर उनमें माहिर बनना।” जब मैंने उनसे पूछा कि वे अपने गुणों के बारे में कैसे जान पाएंगे, जागृति ने कहा, “हमें अध्ययन करना होगा।” रुचिता की राय में, “हम अलग-अलग खेल में सहभागी होकर हमारे गुणों के बारे में पता लगा सकते हैं।” सपना ने आगे कहा, “अपने बारे में जानने के लिए हमें नए-नए अनुभव लेने होंगे।”

हमने यही सवाल लड़कों के समूह से भी  पूछा।

विजय ने कहा, “विकास मतलब नई तरह से देश का विकार करना है। इसके लिए हमें कई नए आविष्कार करने की आवश्यकता होगी और हमें मौजूदा प्रणाली में भी सुधार करना होगा। जब मैंने उनसे पूछा कि वह कौन से पहलुओं को बदलना चाहते हैं, तो उन्होंने कहा, “हमें गांवों का विकास करना होगा। कचरा प्रबंधन और जल शुद्धिकरण के माध्यम से स्वच्छता को गले लगाना होगा। हमें प्रदूषण को कम करने की भी आवश्यकता है।”

गौरव ने बताया, “विकास का मतलब पेड़ों की कटाई बंद करना।”

साजन ने चर्चा में शामिल होकर कहा, “विकास के लिए, हमें प्रदूषण और वनों की कटाई को कम करने की जरूरत है। हमें निर्दोष पक्षियों और जानवरों को मारना बंद करने की आवश्यकता है। हमें कचरे का प्रबंधन करना और यह भी सुनिश्चित करना है कि उद्योगों से फेका जानेवाला प्रदूषित जल शुद्ध किया जाए। ” उसने आगे कहा, “हर किसी को खुद को शिक्षित करने और साक्षर बनाने की जरुरत हैं। अलग-अलग खेलों में भाग लेने से भी मदद मिलेगी।”

कांतू के शब्दों में, “विकास स्वयं की प्रगति है। प्रगति का अर्थ है खुद के चरित्र को विकसित करना। इसका अर्थ है कि खुद को शिक्षित करना और बढ़ाना, नौकरी करना और अपने घर की स्थिति में सुधार लाना। फिर ही हम अपने गांव की स्थिति में सुधार करने में सक्षम होंगे। ”

अंत में, हमने मयूर वायेदा नामक एक प्रसिद्ध वारली कलाकार से पूछा कि उनके नजर में विकास का मतलब क्या है। उन्होंने बताया, “मेरे लिए विकास हमारी अगली परियोजना है जो मेरे गांव को फिरसे एक जंगल बनाएगी। सबसे पहले, हमें गांव के बारे में सोचने की ज़रूरत है और फिर हम दुनिया के बारे में सोच सकते हैं। अभी हमें इसी तरह के विकास की आवश्यकता है।”

हम जवाब देने के लिए उन सभी को धन्यवाद देते  हैं।

ये जवाब उनकी राय हैं। इसलिए, वे ना ही सही हैं और न ही गलत।

फिरभी एक सवाल तो बाकी रहताही है: आपकी नजरमें विकास का मतलब क्या है?

Leave a comment